روز شمار توصيفي جنگ هشت ساله (1)

مجموعه زير، روز شمار اجمالي جنگ هشت ساله ايران و عراق از بعد نظام - عملياتي است. در اين مجموعه ضمن رعايت ترتيب تاريخي عمليات‌هاي نيروهاي خودي و دشمن تلاش شده است تا عمليات‌هاي برجسته طرفين به اختصار تشريح گردد تا خوانند بيشتر با فراز و نشيب‌هاي جنگ تحميلي و نحوه عمل ارتش عراق و رزمندگان اسلامي آشنا شود. قابل ذكر است كه بررسي ابعاد مختلف جنگي ايران و عراق نيازمند زمان و امكانات بيشتري است و اين مجموعه تنها به بيان سلسله عمليات‌هايي كه دقت نظر در بطن آنها واحد درس‌ها و تجربيات بسيار مي‌باشد، اكتفا مي‌كند، پر واضح است كه در كنار عمليات‌هاي نظامي، پيامدهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي نيز حائز اهميت بوده و رابطه مستقيمي با تحولات جنگ داشته است كه در اين مجموعه بدان پرداخته نمي‌شود نكته ديگر اينكه عملياتها بر اساس سالهاي جنگ تقسيم بندي شده است و در هر سال نيز توضيحاتي پيرامون وضعيت كلي جنگ بيان شده است.

آغاز جنگ - 1359

در سي و يكم شهريور 1359 در شرايطي كه اقدامات متعدد امپراطوري آمريكا جهت بر اندازي نظام نو پاي انقلاب اسلامي يكي پس از ديگري با شكست مواجه مي‌شد، رژيم توتاليتر و توسعه طلب عراق با حمايت آمريكا و غرب، مرزهاي جمهوري اسالمي ايران را مورد حمله نظامي قرار داد و بطور همزمان، نيروي هوايي اين كشور در يك تهاجم گسترده، مناطق استراتژيك از جمله فرودگاه تهران را بمباران كرد و بدنبال آن جنگ تحميلي رسما آغاز گرديد. با شروع جنگ، جمهوري اسلامي ايران كاملا غافلگير شد. زيرا از يك طرف، ارتش بخاطر اعدام، تصفيه و فرار سران فاسد خود فاقد كمترين كارايي بود. از طرف ديگر سپاه نيز هنوز در بدو شكل گيري بوده و توان محدودش نيز در درگيرهاي داخلي در كردستان، گنبد، جريان خلق عرب و ... شديدا تحليل رفته بود. بنابراين ايران فاقد يك سازمان نظامي توانمند براي مقابله با ماشين جنگي عراق بود. از اين ميان دو عامل اساسي مانع فروپاشي نظام سياسي كشور گرديد.
اول كنترل اوضاع توسط حضرت امام (س) و عامل دوم سيل روز افزون مردم در صحنه سياسي كشور و گسيل آنها به جبهه‌ها سازمان يافتن نسبي مردم و بسيج آنها سبب آغاز حملات ايذايي و چريكي گرديد و توانست مانع پيشروي ماشين جنگي عراق گردد و پس از آن بتدريج انجام عمليات‌هاي محدود مطمح نظر واقع شد. عراق نيز در اين مقطع پس از ناكامي در تصرف خوزستان با اتخاذ استراتژي دفاعي در جنگ زميني و افزايش فشار بر روي شهروندان از طريق جنگ شهرها سعي نمود در كوتاهترين زمان ممكن دولت را تسليم نموده و وادار به مذاكره نمايد، ليكن موضع سازش ناپذير حضرت امام خميني (س) و وفاداري ون پشتيباني مردم از معظم له پاسخ كوبنده اي به تحركات ايذايي دشمن بود. در سال 59 علاوه بر حملات چريكي و پارتيزاني حدود 18 عمليات محدود و متوسط عليه عراق صورت گرفت. تعدادي از اين عمليات‌ها بصورت كلاسيك و در دوره بني صدر انجام شد كه هيچگونه موفقيتي در برنداشت. در مطالبي كه متعاقبا مي آيد اقدامات انجام شده طرفين بررسي خواهد شد.

31/6/1359

آغاز تهاجم همه جانبه عراق به جمهوري اسلامي ايران كه از سه جبهه جنوب، مياني و شمال انجام شد. ارتش عراق در جبهه جنوب تهاجم خود را از پنج محور آغاز كرد:
1 - محور شلمچه براي تصرف خرمشهر و آبادان؛
2 - محور كوشك به طرف اهواز؛
3 - محور طلائيه به سمت هويزه؛
4 - محور چزابه به طرف بستان، سوسنگرد و اهواز؛
5 - محور فكه به مت شوش، دزفول و دهلران
در جبهه مياني نيروهاي دشمن از چهار محور وارد عمل شدند:
1- محور مهران؛
2 - محور مندلي به سمت ارتفاعات سومار و نفت شهر؛
3 - محور خسروي - قصر شيرين؛
4 - محور سليمانيه - پنجوين جهت تصرف ارتفاعات مريوان و بانه.
در جبهه شمالي از محور از گله با بالا ابتكار عمل در دست نيروهاي محلي و ضد انقلاب داخلي قرار داشت و عراق در نقش پشتيباني عمل مي‌كرد.
در فاصله آغاز جنگ 31/6/59 تا 26/12/59 عمليت‌هاي محدودي از سوي نيروهاي خودي انجام شد كه به ترتيب ذكر شود.
13/7/59 عمليات مشترك سپاه و ارتش در منطقه موسيان.
23/7/59 حركت محدود ارتش در منطقه دزفول.
15/8/59 شبيخون غيور اصلي توسط سپاه در منطقه حميديه.
26/8/59 عمليات آزاد سازي سوسنگرد توسط سپاه و ارتش.
14/10/59 حركت محدود سپاه در تنگ حاجيان.
15/10/59 عمليات ارتش در هويزه.
19/10/59 عمليات محدود سپاه و ارتش در ميمك.
19/10/59 عمليان مشترك سپاه و ارتش در محور آبادان.
20/10/59 عمليات محدود نصر در محور ماهشهر توسط سپاه و ارتش.
12/11/59 عمليات ارتش در ارتفاعات زيل.
18/11/59 عمليات سپاه در منطقه سوسنگرد.
21/11/59 عمليات محدود در منطقه دهلاويه توسط سپاه.
26/11/59 حركت محدود سپاه در ارتفاعات ذيل
26/11/59 عمليات در محور ميمك.
24/12/59 عمليات محدود سپاه در سر پل ذهاب.
24/12/59 عمليات سپاه در گيلان غرب.
26/12/59 عمليات حضرت مهدي در محور سوسنگرد توسط سپاه.

سال 1360

در نيمه اول اين سال در اثر افزايش تجربه رزمندگان اسلام، عمليات چريكي و ايذايي جاي خود را به عمليات محدود داد و نيروهاي اسلام ظرف مدت 6 ماه 19 عمليات در جبهه‌هاي غرب و جنوب، انجام دادند. همچنين جبهه خودي دريافت كه از اين پس قادر است ضربات اساسي تري به ارتش عراق وارد نمايد. بويژه پس از خلع بني صدر از رياست جمهوري و فرماندهي كل قوا، زمينه بازتري براي حضور نيروهاي انقلابي در صحنه تصميم گيري جنگ فراهم شد و ارتش و سپاه توانستند با همكاري يكديگر به مقابله با دشمن بپردازند. در نيمه دوم سال 60 استراتژي تدوين شده موسوي به طرح‌هاي كربلا به اجرا گذاشته شد. اولين گام در اجراي اين استراتژي شكستن حصر آبادان بود. اين عمليات زمينه ساز آزاد سازي خرمشهر گرديد و باور مسئولين جنگ را نسبت به امكان دستيابي به پيروزي‌هاي بيشتر مضافع ساخت.
1/1/60 عمليات محدود و مشترك سپاه و ارتش در ارتفاع قوچ، سلطان.
15/1/60 عمليات حضرت مهدي در محور كرخه - دزفول توسط سپاه و ارتش.
2/2/60 عمليات مشترك سپاه و ارتش در ارتفاع بازي دراز.
25/2/60 عمليات شيخ فضل الله نوري در محور آبادان توسط ارتش و سپاه.
31/2/60 عمليات امام علي در محور شوش - سوسنگرد توسط سپاه و ارتش.
11/3/60 عمليات محدود و سپاه در منطقه نوسود.
15/3/60 عمليان محدود سپاه در منطقه نوسود.
21/3/60 عمليات فرماندهي كل قوا در محور دارخوين توسط ارتش و سپاه.
2/4/60 عمليات محدود و مشترك سپاه و ارتش در محور دزفول.
11/4/60 عمليات روح الله در محور نوسود توسط ارتش و سپاه.
3/5/60 عمليات شهيد چمران در محور جاده ماهشهر توسط سپاه.
5/5/60 عمليات مشترك ارتش و سپاه با نام شهيد چمران در حميديه (طراح)
12/5/60 عمليات مشترك و محدود سپاه و ارتش در دشت عباس.
10/6/60 حركت محدود در محور طراح.
10/6/60 عمليات شهيد رجايي و باهنر در محور حميديه توسط سپاه و ارتش.
11/6/60 عمليات نصر در غرب تپه الله اكبر توسط ارتش و سپاه.
11/6/60 عمليات مشترك ارتش و سپاه در ارتفاع بازي دراز.
27/6/60 عمليات شهيد مدني در غرب سوسنگرد توسط سپاه.
5/7/60 عمليات شهيد مدني در غرب سوسنگرد توسط سپاه.
5/7/60 عمليات ثامن الائمه در شمال آبادان و شرق كارون بطور مشترك توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و ارتش انجام شد. استعداد خودي در اين عمليات 9 تيث، 9 گردان پياده منهاي توپخانه و پنجاه قبضه ضد هوايي بود و در مقابل، توان دشمن را 6 تيپ زرهي و پياده، 1 گروهان موشك ضد تانك ميلان، 3 آتشبار ضد هوايي و 2 آتشبار توپخانه سبك تشكيل مي‌داد.
در اين عمليات 150 كيلومتر مربع از خاك ميهن اسلامي از جمله دو جاده استراتژيك اهواز - آبادان و ماهشهر - آبادان آزاد شهر و شهر آبادان از محاصره دشمن خارج گرديد. تلفات انساني نيروهاي عراق در عمليات ثامن الائمه بالغ بر 1800 اسير و 1500 تا 2000 كشته و زخمي شد و 90 دستگاه تانك و نفر بر، 100خودرو، 2 دستگاه پل پي امپي ارتش عراق منهدم گرديد.
همچنين 160 دستگاه تانك و نفربر، 150 خودرو، 30 دستگاه لو در و بلدوزور و 7 قبضه توپ به غنيمت نيروهاي اسلام در آمد.
8/9/60 عمليات طريق القدس با همكاري مشترك و ارتش در منطقه بستان انجام شد. استعداد قواي خودي در اين عمليات 5 تيث پياده، 4 تيپ زرهي و 4 گردان توپخانه بود و دشمن از 6 تيث زرهي، 5 تيپ پياده و 3 گروه جيش الشعبي استفاده مي‌كرد. در اين عمليات 650 كيلومتر مربع زمين از جمله شهر بستان از اشغال نيروهاي عراقي خارج گرديد و از نيروهاي دشمن 546 نفر اسير و 8500 نفر كشته و يا زخمي شدند. همچنين نيروهاي خودي موفق شدند 180 دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 12 روند هواپيما، 4 فروند هليكوپتر را منهدم كرده و 170 دستگاه تانك و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 150 دستگاه تجهيزات مهندسي و 19 قبضه توپ را به غنيمت خود در آوردند.
12/9/60 عمليات ضربت ذوالفقار.
20/9/60 عمليات مشترك سپاه و ارتش تحت عنوان مطلع الفجر در منطقه گيلان غرب.
12/10/60 عمليات محمد رسول الله در محور مريوان - پاوه توسط ارتش و سپاه.
12/10/60 عمليات امير المومنين در منطقه ريجاب.
1/12/60 عمليات امام علي توسط ارتش و سپاه در چزابه.

سال 1361

با آغاز سال جديد ضربات قاطع مدافعين انقلاب سبب دگرگوني عميق در توازن جنگ شد. عمليات فتح المبين كه از جانب امام امت (ره) فتح الفتوح لق گرفت ضربات جبران ناپذيري
بر ارتش بعث وارد ساخت و موجب آزاد سازي مناطق استراتژيك وسيعي گرديد. عمليات بين المقدس كه در فاصله زماني كوتاهي پس از فتح المبين صورت گرفت رژيم عراق را در آستانه سقوط قرار داد. فتح خرمشهر علاوه بر افزايش روحيه در جبهه خودي، اعتبار نظاميان عراقي را شديدا زير سوال برد. در واقع همانگونه كه تصرف خرمشهر برگ برنده عراق محسوب مي‌شد و موازنه را به نفع او حفظ مي‌كرد، از دست دادن آن نيز توان و كار آايي ارتش و رژيم عراق را در داخل و خارج مورد ترديد قرار داد، بويژه آنكه تلفات نيروي انساني و تجهيزان انهدامي و اغتنامي ارتش عراق در اين عمليات آنقدر بالا بود كه رژيم عراق را ياراي ادامه جنگ نبود. عمليات‌هاي فتح المبين و بين المقدس بكلي توازن جنگ را به نفع نيروهاي اسلام تغيير داد و ارتش عراق را شديدا در موضع انفعالي قرار داد. بگونه اي كه صدام حسين، رئيس رژيم عراق پس از باز پس گيري فاو در فروردين 67 اظهار داشت: (نقل به مضمون ):
بعد از تصرف محمره (خرمشهر) توسط ايران، ما فقط يك تيپ داشتيم كه براي حفاظت بغداد گمارديم "
رژيم عراق در پي شرايط حادي كه بر او عارض شده بود و بدليل ضعف‌هاي موجود، تحت لواي صلح طلبي دست به عقب نشيني از بقيه نقاط مرزي زد و در نقاطي موضع گرف كه توسط موانع طبيعي محافظت مي‌شد تا بدين نحوه كمبود نيروي خود را جبران نمايد. ضعف‌هاي اساسي عراق در اين مقطع عبارت بودند از:
- عدم برنامه‌ريزي براي جنگ دراز مدت در داخل خاك ايران
ـ شكست روحي ناشي از عدم موفقيت در استراتژي پيروزي برق آسا
ـ ناتواني در مقابل جنگ‌هاي نامنظم
ـ عدم دستيابي به خطوط دفاعي منظم و قابل اتكاء
ـ دادن جناح و فاصله زياد بين خط مقدم و عقبه
ـ دست نيافتن به هدف‌هاي مورد نظر
ـ فقدان انگيزه در سربازان عراق.
بعد از بيت‌المقدس به دليل تحليل رفتن توان يگان‌هاي خودي وقفه‌اي كوتاه در انجام عمليات بعدي ايجاد شد و عراق نيز سراسيمه اقدام به ايجاد موانع و خطوط متعدد دفاعي در جنوب نمود تا بدين وسيله شهر استراتژيك بصره را از خطر سقوط مصون دارد. براي اين منظور كارشناسان نظامي غربي و اسرائيلي نيز عراق را ياري دادند. جمهوري اسلامي ايران پس از حل شبهات شرعي و سياسي در خصوص ورود به خاك عراق، عمليات رمضان را به منظور تصرف بخشي از خاك عراق انجام داد. از جمله دلايل اصلي پيشروي به داخل خاك عراق عبارت بودند از:
ـ خارج ساختن شهرهاي آبادان و خرمشهر از برد توپخانه عراق و فراهم كردن زمينه بازگشت مردم به اين شهرها
ـ جلوگيري از استمرار استراتژي هجومي عراق در دريا و هوا
ـ وادار ساختن مجامع بين‌المللي به قضاوت عادلانه و حل فصل وضعيت موجود

ـ تنبيه متجاوز.

عمليات رمضان و چند عمليات متعاقب آن مانند والفجر مقدماتي، نتايج مورد نظر را به دنبال نداشت و جنگ وارد مرحله جديدي شد كه طي دو سال بعد نيز ادامه يافت.
2/1/61 عمليات فتح‌المبين در جبهه جنوب و در منطقه غرب شوش و دزفول و غرب رودخانه كرخه صورت گرفت. در اين عمليات نيروهاي خودي با 3 تيپ زرهي، 20 تيپ پياده و 10 گردان توپخانه در مقابل 7 تيپ زرهي، 6 تيپ مكانيزه، 15 تيپ پياده دشمن، وارد عمل شدند كه در نتيجه قريب 2400 كيلومتر مربع از خاك جمهوري اسلامي شامل مراكزي چون سايت و رادار فكه، جاده دزفول ـ دهلران و... آزاد شد و شهرهاي شوش، دزفول، انديمشك و پايگاه شكاري دزفول از زير ديد و تير دشمن خارج گرديد. در اين عمليات 15000 نفر از نيروهاي عراق به اسارت درآمدند و 361 دستگاه تانك و نفربر، 18 فروند هواپيما، 300 دستگاه خودرو، 50 قبضه توپ و 30 دستگاه تجهيزات مهندسي دشمن مهندم شد. همچنين 320 دستگاه تانك و نفربر، 500 دستگاه خودرو، 165 قبضه توپخانه و 50دستگاه تجهيزات مهندسي آنان به غنيمت نيروهاي خودي درآمد.
10/2/61 عمليات بيت‌المقدس در جنوب اهواز و شمال خرمشهر توسط سپاه و ارتش انجام شد. در اين عملايت 25 تيپ پياده، 7 تيپ زرهي و 11 گردان توپخانه خودي در مقابل 8 لشكر سازماني و نزديك به 20 تيپ مستقل و حدود 530 قبضه انواع توپ دشمن وارد عمل شدند كه در نتيجه آن 5400 كيلومتر مربع از اراضي جمهوري اسلامي از جمله شهرهاي خرمشهر، هويزه و پادگان حميد آزاد شد. در عمليات بيت‌المقدس 19000 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 16000 نفر كشته و يا زخمي شدند و تلفات سنگيني به تجهيزات و ادوات آنها وارد آمد، از جمله 150 دستگاه تانك و نفربر، 20 فروند هواپيما، 200 دستگاه خودرو و 30 قبضه توپخانه دشمن مهندم گرديد و 50 دستگاه تانك و نفربر، 300 دستگاه خودرو و 30 قبضه توپ توسط نيروهاي اسلام به غنيمت گرفته شد.
23/4/61 عمليات رمضان در منطقه عمومي شرق بصره و در داخل خاك عراق انجام شد. در اين عمليات 6 لشكر پياده، 2 لشكر زرهي و 2 تيپ مستقل خودي در مقابل 3 لشر زرهي، 1 لشكر مكانيزه، 1 لشكر پياده و چندين تيپ زرهي، پياده و مكانيزه دشمن وارد عمل شدند. هدف عمليات رمضان تعقيب متجاوز، دور ساختن دشمن از شهرهاي حساس و استراتژيك خرمشهر و آبادان و همچنين انهدام واحدهاي باقيمانده ارتش عراق بود. در اين عمليات 1315 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 7400 نفر كشته و يا زخمي شدند و 1097 دستگاه تانك و نفربر، چندصد دستگاه خودروي نظامي و مهندسي، 5 فروند هواپيماي دشمن مهندم شد و 100 دستگاه تانك و نفربر و دهها دستگاه خودروي نظامي و مهندسي به غنيمت نيروهاي خودي درآمد.
15/5/61 عمليات ثار‌الله در منطقه قصرشيرين توسط سپاه
26/6/61 عمليات حسين‌ابن علي توسط سپاه در ميمك
9/7/61 عمليات مسلم ابن‌عقيل توسط ارتش و سپاه در محور سومار.
10/8/61 عمليات محرم در منطقه حمرين توسط ارتش و سپاه.
17/11/61 عمليات والفجر مقدماتي در جبهه جنوب و در محور فكه و چزابه توسط سپاه و ارتش انجام شد، اين عمليات كه با قصد نفوذ در داخل خاك عراق طراحي شد دومين تجربه نيروهاي خودي در ورود به داخل خاك دشمن بود. ارتش عراق كه ضربات سهمگيني از نيروهاي خودي در عمليات بيت‌المقدس، فتح‌المبين و... خورده بود با شيوه رزم و نحوه تهاجم نيروهاي خودي آشنا شده و با اتخاذ شيوه‌هاي پدافندي پيچيده قصد داشت مانع از ادامه موفقيت نيروهاي خودي گردد. در عمليات والفجر مقدماتي كه زمينه‌ساز حركتهاي محدود ديگري شد، يگانهاي خودي موفق شدند ضمن انهدام بخشي از قواي دشمن قسمتهايي از خطوط مرزي را در شمال چزابه تأمين نايند.

سال 63-1362

به دنبال اتخاذ استراتژي تنبيه متجاوز و انجام عملياتهاي رمضان والفجر مقدماتي كه نتايج دلخواه را در پي نداشت، جبهه خودي تلاش زيادي در جهت تجديد روند سال 61 به عمل آورد، ليكن به دلايلي اين مهم امكان‌پذير نشد. گرچه بعد از عمليات رمضان و تا اواخر سال 64 ابتكار عمل در دست جبهه خودي بود اما موفقيت چشمگيري به دست نيامد؛ زيرا عدم رشد سازمان رزم نيروهاي خودي مانع جدي براي اقدام لازم در مقابل اذتش كاملا مدرن و تقويت شده عراق بود. عراق با دفع عمليات رمضان، تدريجا خود را بازيافت و در يك مقطع زماني كوتاه موفق به تحكيم خطوط دفاعي خود در جبهه‌هاي جنوب گرديد و با اتخاذ استراتژي دفاع مطلق در زمين تمام تلاش خود را به اصلاح ضعف‌هاي خطوط دفاعي معطوف نمود و پس از هر عمليات نيز با توجه به ضعف‌هايي كه منجر به نفوذ رزمندگان اسلام مي‌شد، آنها را مورد توجه قرار داده و به رفع آنها همت مي‌گمارد. در اين راستا عراق با افزايش استحكامات و موانع دفاعي، بكارگيري يگانهاي اصلي در پشت خطوط دفاعي و نزديك به مناطق حساس، تقويت آتش توپخانه، زرهي، افزايش بمباران عقبه( تأسيسات نظامي و اقتصادي) و بكارگيري سلاح شيميايي فشار مضاعفي را بر جبهه خودي وارد آورد. با اين همه رزمندگان اسلام با انجام حملات ايذايي، متوسط و بزرگ سعي نمودند ضمن حفظ ابتكار عمل در صحنه جنگ به نقاط ضعف دشمن نيز دست يابند تا از آن طريق مجددا برتري لازم را بدست آورند. مهمترين اقدام در اين راستا انجام عمليات خيبر بود كه با غافلگيري كامل انجام شد و با موفقيت‌هايي قرين گرديد. ليكن در مجموع مقاصد اصلي حاصل نشد.
در مجموع طي سالهاي 62 و 63 چندين عمليات محدود و سه عمليات بزرگ ( والفجر 1، خيبر و بدر) صورت گرفت. عملياتهاي خيبر و بدر كه در آبهاي هورالهويزه انجام شد سبب به دست آوردن تجربيات گرانبهايي شد كه زمينه‌ساز فتح فاو در اواخر سال 64 گرديد.
21/1/62 عمليات والفجر 1 در جبهه جنوب، محور شمال فكه توسط سپاه و ارتش به طور مشترك انجام شد.
29/4/62 عمليات والفجر 2 در منطقه حاج عمران توسط ارتش و سپاه.
7/5/62 عمليات والفجر 4 در جبهه شمالي، محور بانه ـ مريوان توسط 9.
لشكر و 2 تيپ پياده و 10 گردان توپخانه در مقابل حدود 16 تيپ پياده، 7
گردان كماندويي، 4 گردان زرهي و 15 گردان توپخانه انجام شد. در اين عمليات نيروهاي اسلام 1000 نفر از نيروهاي دشمن را به اسارت درآورده و 18000 نفر از آنها را كشته و يا زخمي نمودند و با انهدام 90 دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 10 فروند هواپيما، 1 فروند هليكوپتر و 12 قبضه توپ موفق شدند چندين دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، چندين قبضه توپ و 12 قبضه تفنگ 106 م.م را به غنيمت گرفته، منطقه وسيعي به وسعت 700 كيلومتر مربع از خاك دشمن را در دره شيلر تصرف كرده و شهر پنجوين و چندين روستاي عراقي را تحت كنترل خود قرار دهند.
21/11/62 عمليات تحرير‌القدس در منطقه دربنديخان.
29/11/62 عمليات والفجر 5 در منطقه چنگوله توسط سپاه.
2/12/62 عمليات والفجر 6 توسط سپاه در منطقه چيلات.
3/12/62 عمليات خيبر در جبهه جنوب، محور هورالهويزه، شمال بصره توسط 9 لشكر و 6 تيپ پياده،‌2 لشگر و 3 تيپ زرهي، 7 گردان توپخانه و مجموعا 220 گردان عمل كننده سپاه و ارتش در مقابل 3 لشكر و 3 تيپ زرهي، 4 لشكر و 15 تيپ پياده، 1 لشكر و 2 تيپ مكانيزه، 5 تيپ نيروي مخصوص، 2 گردان جيش الشعبي، 10 گروهان كماندويي و 40 گردان توپخانه دشمن انجام شد. در اين عمليات 1140 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 15000 نفر كشته و يا زخمي شدند و 150 دشتگاه تانك و نفربر، 4 فروند هواپيما، 9 فروند هليكوپتر و 20 دستگاه تجهيزات مهندسي توسط نيروهاي خودي به غنيمت گرفته شد. در نتيجه عمليات خيبر منطقه‌اي به وسعت 2180 كيلومتر مربع از جمله جزاير مجنون به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.
25/7/63 عمليات عاشورا در منطقه ميمك توسط سپاه.
19/12/63 عمليات بدر توسط سپاه و ارتش در منطقه عملياتي جنوب و در محور هورالهويزه انجام شد. در اين عمليات كه به لحاظ تاكتيكي تكميل كننده ابتكار عمليات خيبر بود، نيروهاي خودي توانستند مواضع خود را در منطقه عمومي هور، تحكيم و تثبيت نماينده و ضمن وارد آوردن تلفات سنگين به نيروهاي عراقي، تعداد3200 نفر از آنان را به اسارت خود در آوردند. در عمليات بدر واحدهايي از قواي خودي توانستند خود را به آنسوي رودخانه دجله رسانده و جاده استراتژيك بصره ـ العماره را مورد تهديد جدي قرار دهند. در اين عمليات رژيم عراق با توجه به عدم توانائي ارتش در به عقب راندن رزمندگان اسلام، دستور استفاده از سلاح‌هاي شيميايي را صادر كرده و ضمن انجام اين عمل، مناطق مسكوني كشور ايران را مورد حمله هواپيماها و موشكهاي دوربرد قرار داد.
ادامه دارد ...... /س